لزوم توقف رویه ضد رقابتی جذب سردفتر توسط سازمان ثبت

به گزارش گشت و گذار، دفتر اسناد رسمی یک نهاد مدنی برای تنظیم حرفه‌ای عقود و قراردادها و ثبت رسمی اسناد است. بر اساس آمارهای موجود، سرانه سردفتری از سال ۵۴ تاکنون تغییری نکرده و به ازای هر صد هزار نفر، ۹ دفتر اسناد رسمی فعال است. طبق ماده ۳ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ که اخیراً توسط مجلس شورای اسلامی اصلاح شد، ماده ۵ قانون دفاتر اسناد رسمی نسخ شده و باید قانون جدید اجرا شود. بدین ترتیب صادرکنندگان مجوز سردفتری اجازه نخواهند داشت که جذب سردفتر را محدود به جمعیت آن منطقه کنند که در همین رابطه مسیر برای دانش آموختگان حقوق که سال‌ها به دلیل انحصار موفق به دریافت مجوز سردفتری نشده بودند، باز می‌شود.

وضعیت فعلی دفاتر اسناد رسمی در ایران و مقایسه با دیگر کشورها

نمودار زیر تعداد جذب سردفتر را نشان می‌دهد که در بین سال‌های ۸۷ تا ۹۷ ثابت مانده و حتی یک سردفتر نیز جذب نشده و این در حالی است که گرایش مردم به ثبت اسناد رسمی بیشتر شده است.

سرانه سایر کشورها نشان می‌دهد که به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در کشور هلند ۱۹ و در فرانسه ۱۴ دفتر اسناد رسمی فعال است، درحالی‌که در ایران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، ۹ دفتر اسناد رسمی فعال وجود دارد.

نکته مهم این است که برای دریافت مجوز سردفتری دو راه وجود دارد، یا متقاضیان سردفتری در آزمون شرکت کرده و قبول شوند، یا این که مجوز سردفتر بازنشسته یا فوت شده را خریداری کنند.

یکی از معضلاتی که متقاضیان تصدی سردفتری در سال‌های اخیر داشته‌اند، نبود سازوکار مشخص و عدم تعیین زمان دقیق برای برگزاری آزمون سردفتری است. از طرفی هم در سال‌های اخیر به دلیل انحصار ایجاد شده در حوزه سردفتری، قیمت فروش امتیاز آن نجومی شده و امکان خرید امتیاز سردفتر بازنشسته یا فوت شده نیز برای عموم مردم فراهم نیست.

درآمد خارج از عرف دفاتر اسناد رسمی

علی اصغر جوادی، یکی از سردفتران اسناد رسمی شهر تهران با بیان اینکه برخی دفاتر اسناد رسمی تا ۵۰۰ میلیون در ماه درآمد دارند، گفت: برخی اعضای هیئت مدیره و سردفتران، دفاتر خدمات قضائی را برای خودشان بلوکه کرده‌اند به طوری که در تهران حدود ۴۰ سردفتر وجود دارد که علاوه بر سردفتری اسناد رسمی، تصدی دفاتر خدمات الکترونیک قضائی را بر عهده دارند. این در حالی است که تصدی دفاتر خدمات الکترونیک قضائی در کنار دفاتر اسناد رسمی، مصداق دو شغله بودن است.

این سردفتر با اشاره به یکی از دفترخانه‌های مستقر در مرکز تعویض پلاک مدعی شد: این دفترخانه در کمتر از ۱۰ سال گذشته، ۱۷۰ هزار سند تنظیم کرده است، در حالی که ماده ۲۹ قانون تخلفات راهنمایی و رانندگی مقرر کرده سازمان ثبت اسناد، پلیس راهنمایی و رانندگی و دفاتر اسناد رسمی، آئین نامه‌ای را تنظیم کنند تا دفاتر اسناد رسمی به صورت دوره‌ای در مراکز تعویض پلاک حضور یابند.

سالانه حدود ۱۴ میلیون انواع سند رسمی در کشور صادر می‌شود که سهم هر دفترخانه در سال و ماه به ترتیب حدود ۱۸۰۰ و ۱۵۰ سند است. علاوه بر این اگر حق تحریر هر سند را ۱۶۰ هزار تومان فرض کنیم، حداقل درآمد یک دفترخانه از حق تحریر مبلغی حدود ۲۵ میلیون تومان در ماه است. کل درآمد یک دفترخانه به این عدد خلاصه نمی‌شود بلکه موارد دیگری از جمله صدور اجراییه، گواهی امضا، برابر اصل کردن کپی، تک برگ کردن سند دفترچه‌ای را نیز باید به آن افزود.

درآمدهای نجومی دفاتر اسناد رسمی در حالی شکل گرفته که حدود ۲۱ درصد از فارغ التحصیلان رشته حقوق بیکار هستند و هیچ درآمدی ندارند. در وضعیت فعلی می‌توان با افزایش جذب سردفتر، هم برای فارغ التحصیلان اشتغال‌زایی کرد و هم باعث افزایش رقابت بین سردفتران شد که در نتیجه انگیزه اقتصادی آن‌ها برای انجام کارهای خرد بیشتر می‌شود.

ظرفیت تضییع شده اشتغال دانش آموختگان رشته حقوق

عناوین شغلی در دفاتر اسناد رسمی شامل سر دفتر، دفتریار اول، نامه رسان، بایگان، مسئول خدمات اداری و مالی‌ دفترخانه‌، دفتر یار دوم، مستخدم و آبدارچی، ماشین نویس، ثبات و سند نویس است.

طبق گزارش بررسی آماری، منطقی و توصیفی هزینه‌ها و درآمدها در دفاتر اسناد رسمی که در سایت کانون سردفتران منتشر شده با توجه به این که اکثر قریب به اتفاق دفاتر به استثنای سردفتران جدید، دارای دفتر ثبت زوج و فرد هستند، پرسنل دفترخانه و دفتریار و سردفتر نیز هرکدام دارای یک ماه مرخصی است لذا دو نفر ثبات و دو نفر سند نویس، یک نفر نامه‌رسان، یک نفر مستخدم و یک نفر آبدارچی، پرسنل دفترخانه را حداقل به ۶ و حداکثر به ۸ نفر می‌رساند.

در وضعیت موجود و با توجه به این که به ازای هر دفتر می‌توان حداقل ۶ تا ۸ کارمند جذب کرد، اگر دفاتر اسناد رسمی افزایش پیدا کند، می‌توان ظرفیت ویژه‌ای برای اشتغال‌زایی و رفع انحصار از حوزه دفاتر اسناد رسمی ایجاد کرد.

گام شورای رقابت در برداشتن انحصار سردفتران

باتوجه به ظرفیت‌های بالقوه موجود در شغل سردفتری و ایجاد انحصار در اعطای مجوز در این حوزه که در تضاد با ماده ۷ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ است، اخیراً شورای رقابت در پی شکایت جمعی از افراد نسبت به انحصارگری متولیان صنف سردفتری تشکیل جلسه داد. در نهایت با بررسی‌های انجام شده، شورای رقابت طی رأی خود، رویه فعلی موجود در این صنف را خلاف قانون و ضد رقابتی تشخیص داد.

در بخشی از حکم شورای رقابت آمده است: شورای رقابت به دلیل تضاد ماهوی و محتوایی مواد ۵ و۶۹ قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران به ترتیب با مواد ۷ و ۵۲ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ و همچنین تضاد با ماده ۷ اصلاحی آن، رویه‌ی جاری در اعطای مجوز اسناد رسمی را کاملاً ضد رقابتی اعلام کرد.

این شورا همچنین با استناد به بند ۳ از ماده ۶۱ اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ دستور به توقف رویه ضد رقابتی موجود در نهاد سردفتری داد و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور را مکلف کرد با اتخاذ تدابیر و اقدامات فوری نسبت به صدور مجوز سردفتری به متقاضیان شایسته علمی، سازوکار تبعیض آمیز فعلی را از میان بردارد.