نگاه دولتمردان به خلیج گرگان تغییر کند/ اهتمام بین‌الملل نیاز است

گشت و گذار، گروه استان‌ها – زهرا بهرامی: بنابر اعلام مسئولان وسعت خلیج گرگان در یک دهه گذشته بیش از ۱۰ هزار هکتار کاهش یافته و از حدود ۵۳۰ کیلومتر مربع به ۴۳۰ کیلومتر رسیده است و به واسطه این پس‌روی ها ۸۰ تا ۹۰ درصد تالاب گمیشان هم خشک شده است.

اما با این وجود شرایط بحرانی یا اضطراری خلیج گرگان تا مدت‌ها محل مناقشه کارشناسان و مسئولان بود تا اینکه در نهایت کارگروه ملی نجات خلیج گرگان در زمستان ۱۳۹۴ تشکیل شد و تا کارگروه برای خارج شدن گوهر فیروزه‌ای از شرایط اضطرار راهکار مشخص کند.

حالا حدود پنج سال از تشکیل کارگروه ملی نجات خلیج گرگان می‌گذرد و با اینکه حیات گوهر فیروزه‌ای در هاله ابهام قرار دارد اما این کارگروه هنوز نظر نهایی را برای خروج تنها خلیج خزر از شرایط اضطرار ارائه نکرده است.

با علیرضا مهرجو، کارشناس ارشد محیط زیست و مدیرکل اسبق محیط زیست استان‌های گلستان، سمنان و زنجان در خصوص وضعیت فعلی خلیج گرگان و راهکارهای نجات آن به گفتگو نشستیم.

وی به نگاه اقتصادی دولتمردان و کم توجهی آن‌ها به مباحث محیط زیستی خلیج گرگان انتقاد کرد و معتقد بود ابتدا باید با تشکیل کمیته بین‌المللی موضوعات مربوط به آبگیری و آبدهی به دریای خزر حل شود تا بتوانیم برای نجات خلیج گرگان راهکار مشخص کنیم چراکه حیات خلیج گرگان وابسته به حیات دریای خزر است.

*وضعیت فعلی خلیج گرگان و شرایط اضطراری و یا بحرانی آن همچنان محل مناقشه مسئولان و کارشناسان است؛ عده‌ای معتقدند اگر برای نجات خلیج چاره‌اندیشی نشود طی هشت و یا ۱۰ سال آینده گوهر فیروزه‌ای خشک می‌شود. نظر شما در این خصوص چیست؟

نمی‌توان برای آینده خلیج و خشکی آن مقطع زمانی مشخص کرد؛ آینده خلیج بسیار به وضعیت تغییر اقلیم و شرایط دریای خزر بستگی دارد. تغییر تدریجی مشهود است و به احتمال زیاد در درازمدت خشکی کامل خلیج اتفاق می‌افتد.

اما خلیج گرگان به این دلیل که پناهگاه حیات وحش، محل زمستان‌گذرانی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار پرنده مهاجر و حدود ۱۹۰ گونه حیوانات آبزی و کنارآبزی است و بخش قابل توجهی از اقتصادی مردم منطقه از آن تأمین می‌شود، حائز اهمیت است.

*اگر درست متوجه شده باشم شما تغییر اقلیم را عامل اصلی خشکی خلیج گرگان در سال‌های اخیر می‌دانید.

بله، تغییر اقلیم چالش بسیار جدی است؛ البته نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا؛ بارندگی‌ها طی سال‌های اخیر به شدت نوسان و کاهش داشته است و از برف‌های آن‌چنانی ۳۰ و ۵۰ سال قبل خبری نیست؛ در شرایط فعلی ذخیره آبی خوبی برای خلیج گرگان وجود ندارد. دریای خزر مهم‌ترین منبع تغذیه آبی خلیج گرگان است که به شدت توسط کشورهای شمالی دریای خزر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۹۷ درصد آب خزر از رودخانه ولگا تأمین می‌شود وقتی مقدار آب‌دهی ولگا کاهش یافته و استفاده از آب دریا توسط کشورهای شمالی حاشیه خزر افزایش می‌یابد و در عین حال حیات خلیج گرگان وابسته به آب دریاست نمی‌توان انتظار داشت شرایط خلیج مانند گذشته باشد.

*عوامل دیگری هم در خشکی خلیج نقش داشته‌اند؟

بله، ببینید در سال‌های اخیر در حاشیه خلیج گرگان برای مصارف کشاورزی و شرب و همچنین از شرق تا غرب استان چند سد احداث شده است؛ همین سدسازی‌ها مقدار آبدهی را کاهش می‌دهد هرچند آبدهی رودخانه‌های استان به دریای خزر و خلیج گرگان قابل ملاحظه نیست اما در خشکی خلیج گرگان بی‌تأثیر نبوده است.

تبخیر آب خلیج به واسطه تغییر اقلیم و اجرای طرح‌های اقتصادی در حاشیه خزر مانند پرورش ماهی و میگو گمیشان هم بر وضعیت خلیج تأثیر گذاشته است.

تأکید می‌کنم نمی‌توان خلیج گرگان و دریای خزر را از هم تفکیک کرد؛ آلودگی‌های نفتی و مواد شیمیایی و سموم هم بر تغییر وضعیت خلیج گرگان تأثیر داشته‌اند.

*با این اوصاف راهکاری برای نجات خلیج گرگان وجود دارد؟

من برخلاف عده‌ای که می‌پندارند مباحث مربوط به خلیج گرگان باید در سطح ملی حل و فصل شود معتقدم ابتدا باید موضوعات مربوط به دریای خزر مورد توجه قرار گیرد تا خلیج گرگان نجات یابد؛ در حال حاضر ۶ کشور در دریای خزر منافع مشترک دارند؛ ما به یک اهتمام، سعی و کوشش بین‌المللی برای نجات خلیج گرگان نیاز داریم؛ ابتدا باید سهم ایران و سایر کشورها از آبگیری و آبدهی خزر مشخص شود.

تأکید می‌کنم ابتدا باید مناسبات بین‌المللی دریای خزر با تشکیل کمیته بین‌المللی حل و فصل شود. نمی‌توان از در مقابل تغییر اقلیم و اثرات آن بر دریای خزر و برداشت آب از آن و … در سطح بین‌الملل بی‌تفاوت بود.

ابتدا باید تلاش کنیم عمر دریای خزر را طولانی‌تر کنیم. مسائل اقتصادی مشرف به مسائل زیست محیطی است اگر امنیت برای دریای خزر به وجود بیاید می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم آینده خلیج گرگان هم تضمین می‌شود. اما هم‌اکنون با مسئله حل نشده در این خصوص مواجه هستیم.

*به طور مشخص چه مسئله‌ای؟

حفظ محیط زیست و مباحث اقتصادی منطقه؛ در شرایط فعلی مسائل اقتصادی بر موضوعات محیط زیستی. به عنوان مثال در همین حاشیه خلیج گرگان مردم شهرستان‌های کمیشان، بندرگز و آق قلا نیاز به آب شرب دارند؛ برای حل این نیاز سد می‌زنند تا آب شرب مردم تأمین کنند و محیط زیست را رها می‌کنند.

نگاه دولتمردان به خلیج گرگان باید تغییر کند؛ در شرایط فعلی نگاه دولتمردان به این خلیج اقتصادی است و باید این نگاه تغییر کرده و مباحث محیط زیستی مورد توجه قرار گیرد. در واقع راهکار اصلی برای نجات خلیج گرگان این است که دولتمردان تناسبی بین مباحث اقتصادی و محیط زیستی خلیج گرگان ایجاد کنند.