هنر دست آبجی نانواها؛ شیرینی توتک تنها سوغات استان البرز

گشت و گذار، گروه فرهنگ: حسن شاه‌محمدی (البرز پژوه)

در کنار کارهای پایانی سال، خانواده‌های کلاکی برای استقبال از عید نوروز، پختن شیرینی توتک را نیز انجام می‌دهند. بنا به رسمی دیرینه در روستای کلاک کهن و دیگر مناطق کرج در گذشته اقدام به پخت و تهیه این شیرینی می‌شد. در حال حاضر با وجود انواع شیرینی‌های سنتی و خارجی، خانواده‌هایی که به سنت‌ها پایبندند، به تهیه و پخت آن اقدام می‌کنند.

این نان شیرینی خوشمزه با کیفیت با سابقه چند صد ساله است که در گذشته به علت نبود شکر از شیره توت در پخت آن استفاده می‌شد. به همین علت نیز نام آن را توتک گذاشته‌اند. شیرینی توتک تنها سوغات مردم کرج در گذشته در مورخ ۲۳/‏۰۴/‏۹۷‬ به شماره ۱۵۷۷ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.

توتک و اگردک از شیرینی‌های مخصوص کلاک است. اگردک در جشن‌های عروسی و توتک چنانکه گفته شد مخصوص عید نوروز بوده است. البته در دیگر ایام سال هم بنا به نیاز پخت می‌شدند، اما این پخت‌ها در غیر از موعد موسوم رسمیت نداشتند.

پختن نان و توتک در هفته‌های پایانی سال تمام فضای روستا را عطرآگین می‌کرد، هر خانواده بنا به و سعی که داشت مقداری خمیر آرد گندم تهیه میکرد. پختن توتک همراه با شادی و شعف بود اما کاری پر زحمت به شمار می‌رفت، بنابراین نیاز به کمک چند نفر داشت. غالباً این وظیفه بر گردن خانم‌های خانه و خانم‌های همسایه و فامیل بود که به یاری یکدیگر می‌شتافتند بخصوص اینکه این کمک و همیاری به صورت متقابل بود. کار پختن توتک یک کار تجربی و تقریباً کار «آبجی نانواها» بود که در این کار تبحر زیادی داشتند.

برای تهیه خمیر ۳۰۰ الی ۴۰۰ عدد توتک از ابتدا صبح زود کار شروع می‌شد. مواد لازم برای تهیه این خمیر عبارت بودند از: آرد گندم، روغن، شکر، آب و مایه خمیر. در طشتی چوبی (لاوک) آنها را به نسبت معین مخلوط می‌کردند تا خمیر به دست آید. خمیر را آنقدر ورز می دادند تا خمیر ور آمده (عمل تخمیر انجام بگیرد) کم کم با گرم کردن تنور – که با هیزم و خار و خاشاک روشن می‌شد – کار پختن را آغاز می‌کردند.

ابزار کار برای پختن شیرینی نیز از این قرار بود: یک سفره پهن سفید، تخته و وردنه، شانه، توکان (ظرف فلزی دسته بلند)، میله فلزی بلند که یک سر آن پهن و سر دیگر آن حالت قلاب داشت برای گرفتن یا جدا کردن نان در داخل تنور و وسیله‌ای گرد مانند بادگیر درب سماور زغالی که در آن زمان رایج بود که برای شکیل شدن شکل ظاهری قرص شیرینی توتک استفاده می‌شد.

چانه را با وردنه روی تخته مخصوص پهن کرده و توسط دندانه‌های شانه روی آن را به صورت ضربدر نقش می‌بستند، سپس محصول را به بدنه تنور می‌چسباندند تا پخته شود.

قطر این نان شیرینی خوش مزه حدود ۱۴ الی ۱۵ و ضخامت آن حدود ۱/۵ سانتیمر است. همانطور که گفته شد در خانواده اصیل کرجی به پاس حفظ سنت‌های قدیمی از میهمانان نوروزی خود در کنار دیگر شیرینی‌های رایج با شیرینی توتک هم پذیرایی می‌کنند.